Agresja i przemoc w środowisku szkolnym

Młodym ludziom dostarczana jest obecnie bardzo duża ilość bodźców, pochodzących zarówno ze świata realnego, jak i wirtualnego. Nadmiar informacji powoduje, iż często zapoznajemy się z nimi zbyt szybko i powierzchownie, a taki odbiór informacji nie sprzyja komunikacji międzyludzkiej. Młodzież nie ma czasu i chęci, aby poznać potrzeby oraz motywy działań innych osób, a także samych siebie. Brak wzajemnego zrozumienia, poszanowania godności, a także nierespektowanie praw drugiego człowieka prowadzi do licznych nieporozumień, zachowań agresywnych i przemocy. Agresja ma charakter przystosowawczy i staje się coraz częściej sposobem na reagowanie w  różnych sytuacjach życiowych.

Agresja u dzieci pojawia się nie bez przyczyny; gniew i złość rodzą się zwykle wtedy, gdy potrzeby dziecka nie są zaspokojone w sposób właściwy lub gdy jego oczekiwania nie są spełnione. Szkoła to miejsce gdzie dzieci spotykają się jako uczniowie z oceną efektów swojej pracy, tak w wymiarze pozytywnym, jak i negatywnym. Nieustanna krytyka i ocena jakiej podlegają umiejętności i wiedza ucznia w szkole, powoduje często niezaspokojenie potrzeb własnej wartości i uznania.

Agresja nie jest działaniem jednego typu. Dotyczy ona różnorodnych zachowań, które powodują innym osobom krzywdę psychiczną, fizyczną lub emocjonalną. Jednak zawsze jest to zachowanie, działające w sposób umyślny na szkodę albo samej jednostki albo też jej własności.

Do głównych przyczyn, wywołujących u dzieci zachowania agresywne  psychologowie kwalifikują stan, który określany jest mianem frustracji. Jest to wewnętrzny stan napięcia organizmu, powstający w momentach, kiedy nie jest możliwe zaspokojenie jakiejś określonej potrzeby, lub gdy realizacja jej napotyka na przeszkody.

W sytuacji grupy szkolnej, uczniowie bardzo często przeżywają brak poczucia bezpieczeństwa, mają trudności w zdobyciu uznania czy sukcesu, nie jest zaspokojona ich potrzeba bliskich, przyjaznych kontaktów z rówieśnikami lub z nauczycielem oraz potrzeby samodzielności i aktywności. W takich sytuacjach mogą pojawić się zachowania agresywne. Przyczyną szkolnej frustracji często bywa ocena wystawiona przez nauczyciela, którą dziecko może odebrać, jako niesprawiedliwą lub nieadekwatną do własnego wkładu pracy w wykonane zadanie.

Zachowania agresywne u dzieci mogą być wywołane pod wpływem postaw osób dorosłych lub rówieśników, mogą to być zarówno osoby realne (rodzice, rodzeństwo, nauczyciele, koledzy,) jak też fikcyjni bohaterowie z bajek, filmów, książek, czy obecnie powszechnych gier komputerowych.

Agresja może również występować, jako nawyk, czyli dobrze utrwalone zachowanie, do takiego stopnia, iż staje się ono automatyczne i realizowane poza pełną kontrolą świadomości.

W rzeczywistości szkolnej wyróżnia się następujące zachowania agresywne:

• grożenie, plotkowanie, dokuczanie, wyśmiewanie, przezywanie (formy agresji werbalnej),
• bicie, popychanie, szarpanie, kopanie, ograniczanie swobody ruchów, przyciskanie, szczypanie, ciągnięcie (formy agresji fizycznej),
• zastraszanie, obraźliwe gesty oraz miny, celowe wykluczanie z grupy rówieśniczej, szczucie przeciw komuś.

Na wychowanie dziecka największy wpływ w równej mierze mają, środowisko szkolne, a także jego rówieśnicy. Jednakże nie bez znaczenia pozostają takie inne czynniki, jak geny, środowisko czy też w ostatnim okresie media, a zwłaszcza Internet. Należy uzmysłowić sobie, że w dzisiejszych czasach główną przyczyną powstawania u dzieci agresywnych zachowań, są media, a przede wszystkim agresywne gry komputerowe oraz zbyt długie i niewłaściwe korzystanie z Internetu.

Szkoła jest bardzo ważnym elementem, ponieważ wcześnie wkracza w życie młodego człowieka, wypełniając je oraz zdecydowanie wpływa na nie. Szkoła jako instytucja służąca rozwojowi człowieka jest i powinna być miejscem, które dobrze zorganizowane zaspokaja potrzeby rozwojowe wychowanków oraz daje poczucie bezpieczeństwa zarówno nauczycielom jak i uczniom.

Wbrew panującym powszechnie przekonaniom to nie szczególne cechy dziecka np. rudy kolor włosów lub widoczna wada fizyczna sprawiają, iż staje się ono ofiarą drwin bądź innych ataków agresji i przemocy ze strony rówieśników. Równie dobrze ofiarami mogą zostać dzieci, niewyróżniające się żadnymi charakterystycznymi cechami. Zaobserwowano również, że dzieci, które są agresywne w stosunku do swoich szkolnym kolegów, to zarówno gorsi jak i lepsi uczniowie, chłopcy oraz dziewczynki, dobrze oraz źle sytuowana młodzież. Reasumując to w większym stopniu pewne grupowe mechanizmy mogą być powodem, iż w niektórych grupach pojawia się tak zwany „kozioł ofiarny”.

Czynniki ryzyka:

1. nieśmiałość, niepewność, duży poziom lęków;

2. problemy z nawiązywaniem kontaktów z rówieśnikami, a co za tym idzie brak społecznego wsparcia;

3. luźne relacje rodziców dziecka ze szkołą, co zmniejsza możliwość interwencji z ich strony;

4. niska sprawność fizyczna (u chłopców).

Dzieci, które są ofiarami przemocy w szkole mogą: mieć zaniżoną samoocenę, być nieśmiałe, osiągać gorsze wyniki w nauce, izolować się, cierpieć z powodu depresji, mieć myśli lub próby samobójcze.

Niepokojące jest to, iż wiele dzieci pomimo doznawanej przemocy w szkole nie informuje o fakcie rodziców ani nauczycieli. Myślą, że nikt im nie uwierzy, nie otrzymają skutecznej pomocy jak również boją się zemsty sprawcy.

Zaniepokoić rodziców powinno jeżeli dziecko:

• nie chce chodzić do szkoły, odczuwa wyraźny lęk ;
• jest smutne, zalęknione, wycofane, przygnębione, płaczliwe, traci pewność siebie;
• zmienia drogę ze szkoły do domu;
• źle się czuje przed wyjściem do szkoły np. często skarży się na poranne bóle brzucha;
• zaczyna opuszczać lekcje, ma gorsze oceny;
• często przychodzi do domu ze zniszczonymi ubraniami lub przyborami szkolnymi;
• przychodzi do domu po lekcjach bardzo głodne ( sprawcy zabierają kieszonkowe lub drugie śniadanie);
• prosi o większe kieszonkowe lub zaczyna podbierać pieniądze rodzicom bez ich wiedzy;
• ma wyraźne ślady pobicia tj. sińce, zadrapania, zniszczone ubrania, a zapytane nie potrafi wytłumaczyć co się stało;
• skarży się na kolegów, że go nie lubią lub źle traktują;
• spóźnia się do szkoły.

Jeżeli przepuszczasz, że twoje dziecko jest ofiarą przemocy w szkole, przede wszystkim:

• porozmawiaj z nim szczerze, zapewniając, że je bardzo kochasz i może liczyć na twoją pomoc i wsparcie;
• spiszcie razem wszystkie akty i przejawy agresji jakie doznawało dziecko;
• postaraj się zapewnić dziecko o swojej gotowości do pomocy;
• pozwól mu wypłakać się, uszanuj jego bezradność w danej chwili;
• pomóż mu uwierzyć w siebie;
• koniecznie poinformujcie o fakcie wychowawcę klasy lub dyrekcję szkoły;
• pozostań w stałym kontakcie ze szkołą, dopytuj się co zostało zrobione w sprawie twojego dziecka;
• jeżeli dziecko jest w bardzo złej kondycji psychicznej poszukaj pomocy u psychologa;
• w szczególnie trudnej sytuacji zgłoście się do Rzecznika Praw Dziecka;
• jeżeli twoje dziecko zostało dotkliwie pobite lub okradzione zgłoś sprawę na policję.

Pamiętaj, że jako rodzic/opiekun powinieneś zawsze wspierać swoje dziecko.

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Rzeszowie – Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Górnie informuje o możliwości skorzystania z dodatkowych, bezpłatnych porad psychologa, który pełni dyżur w siedzibie OIK.

Oferujemy indywidulane poradnictwo psychologiczne szczególnie dla dorosłych oraz dzieci i młodzieży, terapię psychologiczną oraz poradnictwo wychowawcze i rodzinne.

Z oferowanej pomocy mogą skorzystać mieszkańcy powiatu rzeszowskiego, którzy doświadczają problemów i kryzysów emocjonalnych, trudności szkolnych i wychowawczych, chcą lepiej radzić sobie ze stresem, mają trudności w komunikacji z innymi (konflikty, nieśmiałość), borykają się ze skutkami przemocy i trudnych doświadczeń życiowych.

Ponadto przypominamy, że Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Górnie świadczy pomoc osobom i rodzinom, które znalazły się w trudnej sytuacji kryzysowej w wyniku przemocy w rodzinie, zdarzenia losowego lub trudnych przeżyć osobistych. Ośrodek udziela wsparcia całodobowo i bezpłatnie, w uzasadnionych przypadkach zapewniamy bezpłatne schronienie do 3 miesięcy.

Sylwia Michalik