Tyczyn

Tyczyn

Oficjalna strona internetowa

www.tyczyn.pl

Tyczyn jest gminą miejsko – wiejską położoną na terenie Pogórza Dynowskiego. W jej skład wchodzi miasto Tyczyn oraz sołectwa: Borek Stary, Hermanowa oraz Kielnarowa. Miasto Tyczyn zajmuje powierzchnię 9 km² i liczy blisko 4 tys. mieszkańców. Natomiast gmina Tyczyn to 59 km² powierzchni, którą zamieszkuje prawie 12 tysięcy mieszkańców.

 

Rynek i architektura miejska

•Tyczyński rynek z zachowanym staromiejskim układem urbanistycznym z kilkunastoma kamieniczkami z XVIII w. oraz dawnym budynkiem magistratu (na kamienicy tej znajduje się tablica poświęcona Jerzemu z Tyczyna – sekretarzowi królewskiemu). Układ urbanistyczny miasta został wpisany do rejestru zabytków w 1970 r. W rynku znajduje się, m.in. dom z 1912 r. z unikatową kuczką żydowską oraz Pomnik Grunwaldu.

•Budynek Sądu Grodzkiego w Tyczynie wzniesiony w latach 1900 – 1905.

•Szpital dla ubogich powstały pod koniec XV w. (obecnie Przedszkole Publiczne Sióstr Świętego Dominika) oraz stary dom zakonny sióstr dominikanek z 1878 r.

 

Zabytki i znane miejsca sakralne

•Kościół parafialny pw. św. Trójcy i św. Katarzyny w Tyczynie wzniesiony w XV w. W latach 1752 – 1763 został rozbudowany według projektu Jana Henryka Klemma. Wnętrze kościoła z XVIII w. utrzymane jest w stylu późnobarokowym. Nieopodal znajduje się plebania i wikarówka z XVIII w.

•Neogotycka kaplica grobowa Wodzickich w Tyczynie, wzniesiona w latach 1877 – 1883 dzięki staraniom hrabiego Ludwika Wodzickiego.

•Zespół klasztorny OO. Dominikanów w Borku Starym – znane Sanktuarium Maryjne, jedno z najstarszych w kraju. Należy do niego późnobarokowy kościół pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Jacka, zbudowany w latach 1684 – 1726. W jego ołtarzu głównym znajduje się cudowny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem – Boreckiej pochodzący z XV w., dwukrotnie koronowany: w 1919 r. oraz w 1961 r. Nieopodal kościoła jest źródełko z cudowną wodą oraz kapliczka – grota zbudowana w latach 1896 – 1897. W skład zespołu wchodzi także budynek klasztorny, wzniesiony na miejscu drewnianego, w latach 1721 – 1738. Do sanktuarium należą również dwie kaplice: kaplica Matki Bożej Bolesnej zbudowana w latach 1896 – 1897 oraz kaplica św. Anny wzniesiona w 1779 r. Corocznie, w wigilię Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Sanktuarium Borkowskim ma miejsce obrzęd Pogrzebu Matki Boskiej Zaśniętej.

•Kaplica Matki Boskiej w Przylasku z wodą uznawaną za leczniczą. Podobno źródełko ma tęczową barwę promieniowania radiestezyjnego – taką samą jak woda z Lourdes we Francji.

•Cmentarz żydowski w Tyczynie, przy ulicy Parkowej, założony najprawdopodobniej w XVI w. W czasie II Wojny Światowej został zdewastowany przez Niemców. Do dnia dzisiejszego zachowało się kilka kamiennych macew oraz mogiła rabina Weichselbauma. Na cmentarzu został rzekomo pochowany ojciec cadyka Elimelecha, założyciela i twórcy podstaw teologicznych jednego z nurtów chasydyzmu.

 

Pałace i dwory

•Eklektyczny zespół pałacowo – parkowy w Tyczynie, zbudowany w latach 1862 – 1869 przez hr. Ludwika Wodzickiego. W 1881 r. dobudowano do niego, od strony północnej, pawilon gościnny, a w 1982 r. oficynę połączoną z pawilonem. Dokonano także przebudowy pałacu. Przy północnej elewacji znajdował się niegdyś taras, natomiast pomiędzy pałacem, pawilonem a oficyną mieściła się oranżeria z wewnętrzną studnią, zdobioną na narożnikach metalowymi elementami dekoracyjnymi w postaci agaw w donicach (po II Wojnie Światowej uległa całkowitemu zniszczeniu i została rozebrana). Zachowany do dzisiaj wystrój zewnętrzny pałacu z końca XIX w. łączy wiele wcześniejszych stylów architektonicznych. Zachował się, m.in. portyk na frontowej ścianie oraz wieże z loggią pośrodku ściany południowej. Zarówno pałac, jak i otaczający go park o powierzchni 11,8 ha objęty został ochroną konserwatorską. W 1968 r. obiekty te wpisano do rejestru zabytków. W parku krajobrazowym występuje wiele okazów rzadko spotykanych drzew oraz liczący 324 lata dąb szypułkowy.

•Dworek Biskupa Wacława Betańskiego, wzniesiony w drugiej połowie XVIII w., założony na rzucie prostokąta.

 

Pomniki i miejsca martyrologii

•Pomnik Grunwaldu z figurą Matki Bożej w Tyczynie, wzniesiony w 500. rocznicę zwycięstwa pod Grunwaldem – „ku pokrzepieniu serc”. Wykonany przez Władysława Janika i ustawiony w 1910 r. Został odnowiony w 1994 r.

 

Podania i legendy

• Istnieją legendy wiążące nazwy dwóch przysiółków w gminie Tyczyn z najazdem tatarskim. Według podania nazwa wsi Czerwonki Hermanowskie pochodzi od krwi jej mieszkańców przelanej przez Tatarów. Podobno cała góra była czerwona od krwi. Przysiółek Babi Dół jest miejscem, w którym podczas najazdu tatarskiego schroniły się kobiety z dziećmi i dzięki temu ocalały.
• Z nazwą miejscowości „Hermanowa” wiąże się legenda o niespełnionej miłości Hermana i Matyldy. Herman był Niemcem odbywającym służbę u króla Kazimierza Wielkiego. Podczas jednego z królewskich polowań został ranny i trafił pod dach mieszającego niedaleko wójta. Opiekowała się nim troskliwie córka wójta Matylda. Dzięki jej poświęceniu Herman szybko wracał do zdrowia. Zakochali się w sobie. Herman poprosił ojca Matyldy o rękę córki. Niestety spotkał się z odmową. Nie dał jednak za wygrana i nocą uprowadził swoją ukochaną. Wójt jednak wytropił ich kryjówkę i wykradł z niej dziewczynę. Za pohańbienie swojej rodziny dziewczyna została bezlitośnie wychłostana i wypędzona do lasu. Tam z rozpaczy utopiła się w bystrym potoku, w miejscu nazwanym Babim Dołem. Gdy Herman dowiedział się o tym, jaki los spotkał Matyldę, postanowił się zemścić. Przystał do największej w okolicy zbójeckiej bandy i wraz z nią napadł na wieś. Zabito wszystkich mężczyzn z wyjątkiem wiernego sługi Hermana. Herman mianował się wójtem, a po latach oddał wieś swojemu słudze, który z szacunku do dobroczyńcy nazwał ją Hermanową.

 

Ciekawostki

• W Kaplicy Matki Boskiej Bolesnej w Borku Starym znajduje się sygnaturka z dzwonkiem loretańskim – dzwonkiem „dobrej śmierci”. Przychodzą tu ludzie z osobliwą prośbą do Matki Boskiej Boreckiej – modlitwą o śmierć dla swych bliskich. Wierzą, że głęboka wiara i dźwięk tego dzwonu przynosi wybawienie dla umierających w mękach. W klasztornej księdze zostawiają pisemne dowody wdzięczności za wysłuchanie ich próśb i skrócenie cierpienia konającym. We wnętrzu kaplicy znajduje się figura Matki Boskiej Bolesnej oraz obraz przedstawiający szczęśliwie umierającego człowieka. Mężczyzna ten przyjmuje z rąk księdza zakonnego komunię świętą. Wokół niego klęczą dorośli wraz z dziećmi i odmawiają różaniec. Na zboczu borkowskiej góry jest też cudowne źródełko.
• W kamienicy na tyczyńskim rynku zachowała się żydowska kuczka z początku XX wieku z oryginalnymi polichromiami. To jeden z najcenniejszych zabytków tego typu w skali kraju. Jest to pomieszczenie o wymiarach 4,3 x 2,4 m, przykryte ruchomym daszkiem, podnoszonym w okresie świętowania. Zachowane malowidło wykonane zostało w technice klejowej, na tynku wapienno-piaskowym. Przedstawia spójny i ułożony logicznie ciąg ikon związanych ze świętem Sukot, zwanym także Świętem Szałasów.
• Z Tyczynem wiążą się losy piosenkarki Katarzyny Sobczyk, która urodziła się w tym mieście w dniu 21 lutego 1945 roku. Katarzyna Sobczyk, a właściwie Kazimiera Sawicka (po mężu Henryku Fabianie Sawickim) to legenda polskiej estrady, niekwestionowana królowa polskiego bigbitu oraz ikona stylu. By upamiętnić jej związek z Tyczynem i muzyczne osiągnięcia nazwano jej imieniem Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Tyczynie. Corocznie organizowany jest także Festiwal Piosenek Katarzyny Sobczyk „O Złotą Różę Małego Księcia”. W Tyczynie bywała także Maria Dąbrowska – autorka powieści która odwiedzała tu swojego brata.

 

…LUDWIK HR. WODZICKI – MARSZAŁEK SEJMU KRAJOWEGO GALICJI…

Ludwik Wodzicki był synem uczestnika powstania listopadowego. To wybitny polityk oraz uczestnik walk o niepodległość Polski. Znał Wincentego Pola i generała Chłopickiego. Jego ojciec bywał na kolacjach z Adamem Mickiewiczem. W 1863 r. wraz z grupą Tyczynian Ludwik Wodzicki służył w oddziale generała Jordana, który niósł pomoc powstańcom w Królestwie Polskim. Odział został rozgromiony ale odważna postawa Wodzickiego została nagrodzona awansem na stopień porucznika. Wodzicki był zmuszony wyjechać do Anglii. Po powrocie do Polski uzyskał mandat poselski do Izby Panów w Wiedniu z okręgu krakowskiego. W 1877 r. został Marszałkiem Sejmu Krajowego Galicji. Funkcję tę sprawował do grudnia 1880 r. Wodzicki był bardzo dobrym gospodarzem – podejmowane przez niego działania sprzyjały rozwojowi ziemi tyczyńskiej. O Tyczynie oraz o polityce wprowadzanej przez Wodzickiego w życie mówiło się w całej Galicji.

 

Atrakcje turystyczne, rekreacja

• Campus Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie w Kielnarowej – Królce (Centrum Turystyki i Rekreacji).
• Odkrywki skalne w Hermanowej
• Centrum Zooterapii  Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Kielnarowej to jedyny ośrodek w województwie podkarpackim zajmujący się hodowlą sprowadzonych z Chile alpak. Zwierzęta te wykorzystywane są podczas terapii dzieci z problemami emocjonalnymi i wadami umysłowymi. Przebywanie z nimi działa leczniczo także na osoby starsze, przeżywające stresy i załamania nerwowe, a także wspomagająco w leczeniu nowotworów, nadciśnienia, chorób psychicznych, depresji i zaburzeń ruchu.