ZABYTKOWE ZESPOŁY URBANISTYCZNE
O bogatej historii ziemi powiatu rzeszowskiego świadczą wtopione w pejzaż miast i wsi zabytkowe zespoły urbanistyczne, pałace, dwory, kościoły, a także przydrożne kapliczki. Piękno tych miejsc oraz liczne podania i legendy z nimi związane sprawiają, że wędrówki po powiecie rzeszowskim mogą pozostawić niezapomniane wrażenia.
Do obiektów, które warto obejrzeć należy zabudowa rynków miejskich w Głogowie Młp. Tyczynie, Błażowej, Dynowie i Sokołowie Młp. Miasta te lokowane były na prawie magdeburskim. Plan Głogowa Młp. uchodzi za pierwsze w Polsce dzieło urbanistyczne doby renesansu. W jego rynku zwraca uwagę, zbudowany przez Lubomirskich, XVIII-wieczny ratusz.
ŚLADY DAWNYCH RODÓW MAGNACKICH
Interesujący jest również późnobarokowy pałac w Boguchwale z pierwszej połowy XVIII w. Miała to być rezydencja na miarę rzeszowskiej siedziby rodu Lubomirskich. Zespół pałacowy w Boguchwale był wzorowany w założeniach na Wilanowie. W skład zespołu wchodzi także kościół z plebanią. Zespół pałacowy został wzniesiony z polecenia Teodora Konstantego Lubomirskiego, który ze względu na swoją pazerność, okrucieństwo i ucisk wobec podwładnych nazywany był „księciem diabelskich ciemności”.
Podobnym mianem określano jednego z właścicieli XVI-wieczego
zamku w Dąbrówce Starzeńskiej – Stanisława Stadnickiego. Zwano go bowiem „Diabłem Łańcuckim”. Znany był on między innymi z wojny, jaką prowadził o Annę Pilecką – właścicielkę Sokołowa Młp., Tyczyna i Zalesia. Do naszych czasów przetrwały jedynie ruiny zamku i legenda o jego właścicielu. W Dąbrówce Starzeńskiej znajduje się także neoromańska kaplica grobowa Starzeńskich. Pozostałością grodziska a równocześnie jednym z najcenniejszych historycznie zabytków Lubeni jest wczesnośredniowieczne grodzisko Okop.
Na uwagę zasługuje, otoczony parkiem krajobrazowym, pałac rodziny Wodzickich w Tyczynie z drugiej połowy XIX w. Zachowany do dzisiaj wystrój zewnętrzny pałacu łączy wiele wcześniejszych stylów architektonicznych, m.in. portyk na frontowej ścianie oraz wieże z loggią pośrodku ściany południowej. W parku krajobrazowym występuje wiele okazów rzadko spotykanych drzew oraz liczący 324 lata dąb szypułkowy.
Wartość historyczną posiada również pałac Lubomirskich w Łące wzniesiony przez rodzinę Kostków jako dwór obronny w XVI w. W 1818 r. właścicielem tych dóbr był hrabia Potocki. W 1853 r. pałac przekazano na dom dobroczynny. Obecnie mieści się w nim Dom Pomocy Społecznej dla dzieci specjalnej troski prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Opatrzności Bożej.
DWORY I DWORKI
Na terenie powiatu można spotkać wiele ciekawych, położonych w otoczeniu parków i lasów, zespołów podworskich. Należy do nich klasycystyczny dworek w Hyżnem, wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w., z drewnianą loggią na piętrze. Otaczają go pozostałości parku podworskiego z przełomu XVIII i XIX w. W jego wnętrzach znajduje się Izba Muzealna poświęcona Gen. Władysławowi Sikorskiemu, który w tym dworze dorastał.
Zespół dworski w Jasionce pełni dziś funkcje hotelu. Zbudowała go rodzina Morskich w pierwszej połowie XIX w. Jest to budowla w typie romantycznym powstała prawdopodobnie przy udziale znakomitych architektów – Piotra Aignera i Fryderyka Baumana. W otoczeniu dworu 
znajduje się park krajobrazowy z końca XVIII w. Jego ozdobą jest okazały platan klonolistny o obwodzie 500 cm.
W Zgłobniu znajduje się neoklasycystyczny, otoczony starymi drzewami, dwór rodziny Straszewskich. Aktualnie jest to siedziba Warsztatu Terapii Zajęciowej.
Interesujące są także zespoły podworskie w miejscowościach: Trzciana, Rudna Wielka i Dąbrowa. Zespół podworski w Trzcianie wzniesiony został pod koniec XIX w. Był poddany przebudowie w 1959 r. Jego właścicielem była rodzina Chrystianich. Otacza go zabytkowy park o powierzchni 4 hektarów. Dwór Dąmbskich w Rudnej Wielkiej pochodzi z pierwszej połowy XIX w. Położony jest w parku krajobrazowym. Wiedzie do niego aleja grabowa. Gromadzona przez Łukasza z Lubrańca Dąmbskiego, na przełomie XVIII i XIX w., kolekcja obrazów tzw. Galeria Dąmbskich znajduje się w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie. Dąbrowa była miejscem, gdzie w 1870 r. zbudowano zespół dworski dla ówczesnego właściciela folwarku Wiktoryna Wojciechowskiego. Wokół dworu znajduje się park z geometrycznymi alejkami oraz stawami. Park zajmuje powierzchnię 7 hektarów.
Do ważniejszych zabytków kultury materialnej należy zaliczyć także XIX-wieczny dworek myśliwski rodziny Okocimskich w Kamieniu – Morgach. Wybudował go hrabia Ressengnier w 1885 r. Jego kolejnym właścicielem był Jan Götz Okocimski, który w dworku tym urządził swoją letnią rezydencję. Wiedzie do niego aleja złożona z 80 objętych ochroną dębów szypułkowych.
MIEJSCA KULTU RELIGIJNEGO
Jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc kultu religijnego jest Sanktuarium Maryjne w Borku Starym. Tworzy go kościół z cudownym obrazem Matki Bożej, zbudowany w latach 1684 – 1726, klasztor wzniesiony w latach 1712-1738 oraz dwie kaplice. Obok kościoła jest cudowne źródełko. Sanktuaria Maryjne znajdują się także w Niechobrzu, Hyżnem, Sokołowie Młp. i Chmielniku. W Terliczce jest Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej i Św. Ojca Pio. Do innych zabytków architektury sakralnej należą kościoły: dynowski, wzniesiony na początku XVII w., z późnorenesansową bramą w kształcie łuku triumfalnego, późnobarokowy w Łące, Malawie, Krasnem i Tyczynie, neogotycki w Sokołowie Młp., Błażowej i Trzcianie. W Straszydlu znajduje się kościół dębowo – modrzewiowy z XVII w. Interesująca jest także XVIII-wieczna kaplica myśliwska Św. Huberta w Miłocinie wzniesiona z inicjatywy J. I. Lubomirskiego. Miłocin jest pierwszą w Polsce parafią, której patronem został Święty Hubert. Na terenie powiatu rzeszowskiego jest łącznie czterdzieści zabytkowych kościołów, a najstarszy z nich – drewniany – znajduje się w Wólce Niedźwiedzkiej. Pochodzi z 1576 r.
Warto dodać, iż w kościele parafialnym w Siedliskach jest kaplica błogosławionego Józefa Kowalskiego, który wywodzi się z tej miejscowości. Został on beatyfikowany przez Papieża Jana Pawła II w Warszawie, w dniu 13 czerwca 1999 r.
CMENTARZE ŻYDOWSKIE
Ślady historii odkrywamy także na cmentarzach żydowskich w Sokołowie Młp., Tyczynie i Dynowie, a także na cmentarzu ewangelickim w Nowym Kamieniu. Na nowym cmentarzu żydowskim w Sokołowie Małopolskim zachowało się ok. 300 kamieni nagrobnych z napisami hebrajskimi i płaskorzeźbami symbolicznymi. W Sokołowie Młp. jest także XIX-wieczna synagoga.
MIEJSCA MARTYROLOGII
O burzliwych dziejach powiatu rzeszowskiego świadczy między innymi Mogiła i Pomnik Ofiar NKWD w Turzy ku czci pomordowanych przez NKWD więźniów z obozu w Trzebusce w 1944 r. zwany „Małym Katyniem Ziemi Sokołowskiej”. Miejscem upamiętniającym martyrologię Polaków i Żydów jest też głogowski „Bór”. Hitlerowcy rozstrzeliwali tu więźniów politycznych, przywożonych z rzeszowskiego więzienia. Na skraju lasu znajduje się pomnik poświęcony pamięci Władysława Kojdra (1902 – 1945) – wybitnego działacza ruchu ludowego, zamordowanego najprawdopodobniej przez funkcjonariuszy rzeszowskiego UB. Są tu także dwie zbiorowe mogiły 5000 Żydów, rozstrzelanych w 1942 r., a także pomnik ofiar hitleryzmu. W niedalekiej odległości znajduje się cmentarz, na którym pochowano 84 Polaków. Były to ofiary hitlerowskiego terroru. W Przewrotnem znajdują się mogiły ofiar pacyfikacji wsi Przewrotne i Hucisko dokonanej w latach 1939 – 1943, a w Zgłobniu zamordowanych w odwecie za udzielenie pomocy partyzantce. Ofiary pacyfikacji spoczywają także na cmentarzu w Nienadówce. Na cmentarzu w Bratkowicach pochowano18 partyzantów poległych w 1944 r. Mogiła zbiorowa w Stobiernej kryje ciała 15 mężczyzn rozstrzelanych przez okupanta za sprzyjanie partyzantom. W Tyczynie, obok kaplicy cmentarnej, jest mogiła 12 członków ruchu oporu poległych w walkach z Niemcami.
O prowadzonych na tym terenie działaniach wojennych świadczą między innymi dwa schrony bojowe w Bartkówce: jeden od ognia czołowego, a drugi tradytorowy.
Mogiły wojenne z okresu I Wojny Światowej znajdują się w Kamieniu oraz w Łowisku w lesie zwanym „Mulowymi krzaczkami”, gdzie pochowano najprawdopodobniej 40 austro-węgierskich żołnierzy. Na dynowskim cmentarzu spoczywa uczestnik powstania styczniowego z 1863 r.
POMNIK ŻOŁNIERZY WYKLĘTYCH
W dniu 17 listopada 2013 r. odsłonięto w Rzeszowie, przy alei płk. Łukasza Cieplińskiego, Pomnik Żołnierzy Wyklętych. W uroczystości uczestniczył m.in. ksiądz infułat Józef Sondej – były kapelan Armii Krajowej. Autorem i wykonawcą pomnika, którego budowę wsparł także powiat rzeszowski, był krakowski artysta Karol Badyna. Monument upamiętnia legendarną postać wojennej i powojennej konspiracji niepodległościowej płk. Łukasza Cieplińskiego oraz jego współpracowników z IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, którzy zostali straceni strzałem w tył głowy 1 marca 1951 roku. Byli to: Adam Lazarowicz, Franciszek Błażej, Józef Batory, Karol Chmiel, a także pochodzący z Trzciany Mieczysław Kawalec oraz urodzony w Bratkowicach Józef Rzepka.
Major Józef Rzepka, pseudonim Krzysztof, Rekin, Stefan, Znicz urodził się 22 grudnia 1913 roku w Bratkowicach. W rodzinnej miejscowości, w październiku 1939 roku zaczął organizować siatkę konspiracyjną. Był pierwszym dowódcą Placówki ZWZ Bratkowice-Głogów. W maju 1943 roku został pierwszym adiutantem Inspektoratu Rejonowego Armii Krajowej Rzeszów. W czasie akcji „Burza” był dowódcą zgrupowania działającego w trójkącie Świlcza-Głogów-Bratkowice. Do historii przeszła akcja, podczas której grupa Józefa Rzepki zaatakowała w rejonie Bratkowic trzystuosobowy oddział Niemców i uszkodziła w rejonie Rudnej Wielkiej 100 metrów torów kolejowych. W 1945 r. Józef Rzepka objął dowództwo nad Inspektoratem AK Mielec i wtedy rozpoczęła się jego współpraca z Łukaszem Cieplińskim. W 2013 r. został pośmiertnie awansowany do stopnia majora oraz odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.
Major Franciszek Błażej, pseudonim „Tadeusz”, „Poleski”, „Roman”, „Bogusław” urodził się 27 października 1907 w Nosówce, w rodzinie Łukasza i Marii Kalandyków. Służył w 84 Pułku Strzelców Poleskich, w szeregach którego uczestniczył w wojnie obronnej 1939 roku. Potem pozostawał w konspiracji jako oficer operacyjny Inspektoratu Rzeszowskiego AK. W nocy z 7 na 8 października 1944 roku wziął udział w akcji odbijania więźniów z Zamku Lubomirskich w Rzeszowie. W 1945 roku zaangażował się w działalność w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość. Rok później został jego prezesem. Wraz z aresztowaniem w dniu 2 września 1947 roku rozpoczęło się okrutne trzyletnie śledztwo. W pokazowym procesie, w dniu14 października 1950 roku, Franciszek Błażej został skazany na czterokrotną karę śmierci. W 2010 roku został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2013 awansowany do stopnia majora.
Miejsc i obiektów godnych obejrzenia jest znacznie więcej. Pozostaje zatem tylko zaprosić do odkrywania ich podczas samodzielnych wypraw w te strony.
